२०५६ सालमा प्रकाशित
कृष्ण धराबासिज्युको उपन्यास "शरणार्थी " सायद
मेरै जिवन कहाँनिले भरिएको उपन्यास होला भन्ठानी मैले त्यसलाई कहिल्यै पढ्ने जमर्को
सम्म गरिन त्यस बेला । साँचै भन्नु हो भने जाँगर नै चलेन । आफुले दुख पाएको कथा,
कुम्लो-कुटुरो
च्यापेर राता-रात सिमाना काट्नु परेको कथा, आफ्नो भेष-भुषा
लगाउन बन्देज गराईएको कथा, धर्म-संस्कृती मान्न नपाईएको कथा र
पुस्तौं देखी रगत र पसिनाले सिन्चिएको माटोबाट बिदेशिको आभुषण पाएको कथा
सुरु-सुरुमा त सोध्ने जती सबैलाई बेलि-विस्तार लगाएर सुनाउँथे । आनन्द लाग्थ्यो
आखिर कसैले मेरो ब्यथा सुनिदियो भनेर । छाती हलुका हुन्थ्यो । त्यसमाथी
सहानुभुतिका दुई शब्द कसैले बोल्दिए ठुलो ढाडस लाग्थ्यो । तर विस्तारै यस
प्रकृयामा ह्रास आउँन थाल्यो । माईधार शरणार्थी शिबिरका ति विकट दिनहरुमा कस्ता परिस्थितीबाट
गुज्रेर आईयो भन्दा पनि अब कसरी जिउने, प्राण कसरी धान्ने, दुई
छाक कसरी जुटाउने भन्ने कुरातिर ध्यान केन्द्रीत गर्न
बाध्य बनायो परिस्थितीले । न भुत न भविष्य नियाल्न सकेको थिँए मैले ति माईधारको
शुरुवाती शरणार्थी जिवनमा । जयमाया जस्तो पटक पटक नभै जिवनमा पहिलो चोटी आफु
बिल्लिबाठ भएको; शरणार्थी भएको अनुभव गर्दै थिँए । शुरु-शुरुमा त कुनै नौलो, सुकिलो अनि हृष्ट-पुष्ट मानिसहरु
देख्दा आफ्नो कथा-ब्यथा सुनाउँ सुनाउँ जस्तो लाग्थ्यो कतै दुई छाक टार्ने स्रोत मिलिहाल्थ्यो
कि भनेर । विस्तारै परिस्थिती बिग्रँदै जाँदा र छाप्रै पिच्छे आँऊ-मासी र झाडा-पखालाले दिनानुदिन शरणार्थीहरु लासमा
परिणत हुन थाले पछि, माई-बगरका
प्रतेक छाप्रामा बियोगको बिलाप र रोदनले गुन्जायमान हुन थालेपछी अत्यन्तै बिरक्तिएको थिँए म ।
यस्तो अवस्थामा एउटाै कथा बारम्बार दोहोर्याउनु/तेहेर्याउनु पर्ने अनि त्यस बिच-बिचमा आउँने प्रश्नहरुको पनि सामना गर्नु पर्ने । सारै दिक्क
लाग्थ्यो । बिस्तारै, शिबिर
बिभाजन भै सातवटा शिबिरहरुमा (केहि मात्रमा ब्यवस्थित्) स्थापित त भए तर कहीबाट
चार-आना आउँने श्रोत
थिएन । उपन्यास किनेर पढ्नु त आकासको फल आँखा तरी मर भने जस्तै थियो।
शरणार्थी उपन्यासमा पनि तीनै मैले
दोहोर्याई-तेहेर्याई
भन्ने कथाहरुले नै भरिएको होला भनि अहिले सम्म यो उपन्यास पढ्ने जाँघर चलेको थिएन
। आज यो पुस्तक प्रकाशित भएर तेस्रो संस्करणसम्म आईपुग्दा लगभग १५-१७ वर्ष पछी
अमेरिका प्रवेश गरेपछी म शरणार्थिले यो 'शरणार्थि' पढ्ने
सौभाज्ञ मिल्यो । त्यही पनि धराबासी सर यतै
अमेरिकामै हुनुहुन्थ्यो र पुस्तक मगाउँन सजिलो भयो ।
अमेरिकाको व्यस्तता यस्तै हो । नियमित रुपमा काममा जानु पर्ने, केटा-केटिहरुलाई समयमा स्कूल ओसार-पसार
गर्नु पर्ने अनि त्यसमाथी यो बुढेस्कालको पढाई धान्नै पर्ने । एकदिन धराबासी सरले एक्कासी
टेक्स्ट(text)
गर्नु भो, "भाई, किताब पढेर सकेऊ ?" अहो, म त झस्कें । किस्ताबन्दी हिसाबमा भए
पनि कम्मर कसेर लागी परें किताब पढ्नमा । मैले सोचे जस्तो भुटानी शरणार्थी माथी मात्र केन्द्रीत नभएर सम्पुर्ण आम नेपालिहरु (हिमालका सन्तानहरु) विस्व भुगोलको
विभिन्न देश, प्रान्त
र क्षेत्रहरुबाट विस्थापित भई शरणार्थी भैईरहेछन भन्ने विषय-वस्तुलाई केन्द्रविन्दु बनाएर बडो
कुसलताका साथ घटना र पात्रहरुको सम्योजन गरी बुनिएको विशाल कृती रहेछ यो 'शरणार्थि' उपन्यास । म नेपाली साहित्यमा रुची
राख्ने एक सामान्य पाठक अनि म स्वयम शरणार्थी भएको हैसियतले यो 'शरणार्थि' पढी सकेपछी केहि लेखौं जस्तो घमण्डी भावना
म मा जाग्यो तर के लेखौं ? दश
कक्षामा पढ्दा सामान्य विवेचना र सारम्स अनि पछी दुई-चार फुटकर कविताहरु कोरे
बाहेक लेखन विधामा/शैलिमा
खासै कुनै विषयगत अनुभव र दख्खल नभएको हुँदा यो लेख कुनै समालोचना वा समिक्षा नभई म शरणार्थिले यो 'शरणार्थि' पढ्दा
उत्पन्न विचारहरु लिपिबद्ध रुपमा तपाँईहरु माझ प्रस्तुत गर्ने जामर्को मात्र गरेको
हुँ ।
सर्बप्रथम त यो विषय नै बृहत छ ।
"शरणार्थि' शब्द
आफैमा विशाल र शक्तिशाली छ । यो शब्दले मान्छेको हैसियत, अस्तित्व अनि विस्वका राष्ट्रहरुको
भुगोल, इतिहास र रणनिती/राजनितीमा बेग्ला-बेग्लै हिसाबले प्रभाव
पारेको छ । संसारका कुना-कुनामा,
विभिन्न देश-महादेशमा,
विभिन्न जात-जातिमा, विभिन्न कारण र परिस्थितिले मानिसहरु बाध्यतावश
आफ्नो थात-थलो, घर-बार सबै छोडेर नाङ्गो-झार भई
शरणार्थी बन्नु परिरहेको छ; म
जस्तै । त्यही माथी नेपाली साहित्यको शिखर पुरुष: कृष्ण धराबासी जस्तो प्राज्ञ
ब्यक्तिको कृती (जसले
अठ्ठाईसौं कृती बजारमा ल्याईसक्नु भाको छ) । हात हाल्दै पोल्छ जस्तो ।
लेख्ने जमर्को गरी कापी-कलम लिएर दुई-तीन चोटी घोत्ली हेरें, केहि फुर्दैन । कहाँबाट सुरु गर्ने अनि
कहाँ अन्त्य गर्ने अन्योलले सताउन लागेको थियो । त्यसै बखत श्रीमती गनगन् गर्न
थालिन । "हैन, लेख्छु
भनेर घोत्लेको तीनदिन भैसक्यो, केहि
लेख्नु हुन्न । लौ ! बरु यो नानी समाई दिनुहोस्, म खाना बनाँउछु । " उनिले म भन्दा पहिले नै पढी सकेकी थिन 'शरणार्थि' अनि 'ग्रेटफल्स्' पनि
। नानी समाउँदै मैले भनें, 'तिमीलाई
म एउटा प्रश्न सोधौं ? यो
उपन्यासको एक मुख्य पात्र जयबहादुरले किन विवाह गरेन ?' उनि पनि छक्क परिन ।
सुरुमै रामप्रसाद खनाल र उनको
परिवारको दयनिय अवस्था र नेपाल प्रतिको प्रगाढ माया, श्रद्धा र गौरवले भरिपुर्ण अध्याय भित्र पसें । पहिलो अध्यायको पहिलो
हरफ नै बडो शक्तिशाली लाज्ञो । सम्पूर्ण उपन्यासनै बोले जस्तो भान भयो । उपन्यासको नाम आफै सारर्थक
भएको ज्ञान भयो । उपन्यासकारको सरल प्रस्तुति, सरल भाषा, छोटा-छोटा
वाक्यंश आदिले गर्दा कृती सबै स्तरका पाठकहरुले पढेर बुझ्न सक्ने खालको पाँए । अझ
यसमा धेरै दार्शनिक विश्लेषण, पट्यार
लाग्दा विवरण र सम्वादहरु नभएका कारण पठनिय र रोचक पनि छ । सुरुमै भूमिकामा सर दान
खालिङ्ज्युले उपन्यासका सबै पाटाहरुलाई केलाई-केलाई लेखिदिनु भएको हुँदा र उपन्यासकार स्वयमले उपन्यासको बनोट, पात्रहरुको परिचय, छनोट र स्रोतहरु सबै सबिस्तार लेखिदिनु
भएको हुँदा पुरा नपढिकनै उपन्यास सबै बुझे जस्तो लाग्यो । त्यहाँ खुलाईएका
स्रोतहरु मध्य तीनवटा बाहेक ( तुराका नेपालिहरु,
बिगतका स्मृतीहरु र गङ्गा) अरु सबै पढिसकेको हुँदा पात्रहरु सबै
चिनजान भित्रकै रहेछन्, झन
सजिलो भयो उनिहरुलाई पढ्न अनि बुझ्न । उपन्यास पढ्न सुरु गर्ने बित्तिकै मलाई एउटा घमण्डले सतायो । 'ए ! यतिको त म पनि लेख्न सक्छु नि', भन्ने सोच पलायो । तर जती पढ्ने क्रम
बड्दै गयो, त्यती
अचम्म लाग्दै गयो । धराबासी त एक विशाल कम्प्युटर जस्तै लाग्न थाल्यो । बिभिन्न
लेखकहरुले भिन्ना-भिन्नै काल-खण्डमा एक-अर्का कृतिमा कुनै ताल-मेल र तादात्मेय
नराखी लेखेर आफ्नो उध्देस्य पुरा गरी तेतिकै बिल्लिबाठ पारेर छोडिदिएका
पात्रहरुलाई टपक-टपक
टिपेर ल्याई उनिहरुलाई भूमिका दिनुभएको छ । आफ्नो भूमिका पुरा गर्नका लागी उनिहरुलाई
पुर्वाधारहरु तयार गर्दिनु भएको छ र सबै पात्रलाई 'शरणार्थि'को
कथा-वस्तुको मुलधारमा डोर्याउनु भएको छ । सायद यो मेरो पहिलो अनुभुती हो (पढाई हो)
जहाँ पात्रहरु एउटा कृतिबाट जुरुक्क उठेर सोझै अर्को कृतिमा पस्छन । कती ठाउँमा त
पात्रहरु आफुलाई दिएको भूमिकाको घोर बिरोध गर्दै लेखकसङ्ग प्रतिबाद पनि गर्छन ।
धराबासिजिले केहि पात्रहरुलाई (जस्तै जयमाया, न्यासुरहरुलाई ) डोर्याउँदै अझ अर्को कृती 'ग्रेटफल्स्' सम्म पुर्याउँनु भएको छ । यो एउटा नौलो
लेखन प्रयोग जस्तो लाग्यो । रोचक पनि लाग्यो ।
आफ्नो देशको माटो छुँदा, त्यही
पनि पितृभुमी नेपालको माटो छुँदा खुशीले छाती फुल्नु, माटोको सुगन्ध
आउँनु, लडिबडी गर्नु, माटो चाट्नु र आँखा रसाउँनु भनेको एकदम
विशेष अनुभुती हुनु हो ।सबैलाई यस्तो अनुभुती हुँदैन । कुनैपनी चिज वा वस्तु जब
आफुसङ्ग हुँदैन अथबा गुम्दछ तब मात्र त्यसको विशेष महत्व वा चाहना प्रकट हुन्छ । रामप्रसाद्ले पुस्तौं देखी बर्मालाई
आफ्नो देश ठानी रगत र पसिनाले सिन्चिए । त्यसको सुखानुभुती लिने बेलामा सारा
सम्पति, घर-बार छोडेर नाङ्गे-झार भै हिँड्नु पर्यो । तेसैले उनिमा नेपाल प्रती यती धेरै
प्रेम जाग्नु स्वभाविक हो । यही अनुभुती नेपालमा भएका रैथाने मानिसले कदाचित अनुभव
गर्न सक्दैनन् । किनभने उसले नेपाललाई गुमाएको छैन ।
एउटाै काल खण्डमा उस्तै परिस्थितिबाट भएर गुँज्रदा पनि फरक-फरक व्यक्तीमा, व्यक्ती र उसको चेतना अनुसार यो
अनुभुती फरक पर्दछ । सङ्गै आएको हरिले माटो जहाँको पनि उस्तै हुँदा पनि उनिहरु
बर्माको नागरिक बन्न नसकेको प्रश्नले के बुझाउँछ भने जती रामप्रशाद भावनात्मक
रुपमा नेपालप्रती गाँसिएका छन त्यती हरी गाँसिएको छैन । नेपालमा शान्ती छ; नेपाल बाबु-बराजु जन्मेको ठाँऊ हो; नेपालबाट अब फेरी कहिल्यै भाग्नु
नपर्ने जस्ता आति-ईत्यादी कुराहरु बाबु रामप्रसादको मुखबाट बारम्बार सुन्दा हरीलाई
नेपाल एक परिलोक जस्तो, स्वर्ग
जस्तो लाग्न स्वभाविक हो ।
भुटानमा पुस्तौंदेखी झाडी-जङ्गललाई फाँडेर हरा-भरा बनाई पसिनाको मूल फुटाएर सिन्चिएको
माटोबाट त्यहाँको निरङ्कुश शाषकले गैर नागरिकको दर्जा दिएर देश छोड्न बाध्य बनाए पछि
मेरा बुवाको हृदयमा जती घात भएको थियो तेती मलाई भएन । मलाई अहिले आफ्नो मातृभुमी
भुटान प्रती जती श्रद्धा छ तेती मेरा छोरिहरुलाई छैन, कारण उनिहरुले भुटानको माटोलाई छुन, सुँघ्न
र खेलाउन पाएनन् । त्यहाँको चौतारि-भन्ज्याङ्गसङ्ग
मेरो जती आत्मियता छ तेती उनिहरुमा छैन किनभने तिनिहरुको स्पर्ष पाएनन् । यस्तै परिस्थिती र अनुभुतिले शरणार्थी शब्द
बोल्दछ र व्यक्ती व्यक्ती पिच्छे शरणार्थी शब्दको गहन्ता फरक पर्दछ । उपन्यासमा
मूल पात्र जयमायाले बर्माको जन्मभुमीबाट उखेलिएर विस्थापित भै शरणार्थी हुनुको चरम
पिँडा भोगेकी छन् । उनले जसरी बर्मालाई आफ्नो देश
भन्न सकिनन्, त्यसरी
नै भुटानलाई अनि नेपालालाई
पनि आफ्नो देश भन्न सकिनन् । जयमाया त
बर्माबाट विस्थापित भएर ज्यानलाई बचाउँने क्रममा र आफ्नो हृदयको राजा जयबहादुरलाई
प्राप्त गर्ने उत्कट चहाना लिएर बग्दै जाँदा भुटान भुमिमा पुगेकी हुन्, तर
ईस्वी सम्बत् १६१६ तिर गोरखाका राजा राम शाह र भुटानका जाब्ड्रुङ्ग दुवै
पक्षबाट , ताम्रपत्रमा हस्ताक्षर
गरी ससम्मान भुटान लागिएका हिमालका सन्तानहरु पनि शरणार्थी बन्न पुगेका छन् ।
रामप्रसाद खनाल र जयमाया-जयबहादुर
आफ्नो देश नेपाल नै हो, अब नेपाल मात्र एक यस्तो ठाँऊ हो जहाँबाट
फेरी कहिल्यै देश छोडेर भाग्नु पर्दैन, शरणार्थी बन्नु पर्दैन र उनिहरुको एक
मात्र लक्ष्य नेपाल हो; नेपाल प्रबेश गर्दा उनिहरुको सम्पुर्ण
समस्याको समाधान हुन्छ भन्ने विश्वास लिएर हिँडेका छन् भने म लगाएत सम्पुर्ण
भुटानी शरणार्थीहरु भुटान नै मेरो देश हो, मेरा सम्पुर्ण
अधिकारहरु पुनर्बहाली गरी एकदिन अवश्य भुटान फर्किनेछु भन्ने सङ्कल्प बोकेर शरणार्थी जिवनको सुरुवात गरेका थियौं ।
पुर्वी-एसिया महादिप भरी नेपालीहरुको दुर्दशा यस्तै नाजुक रहेको कुरा र
सम्पुर्ण नेपाली जातीहरु बिबिध कारणले प्रवासमा छरिएर रहेता पनि, जती नै प्रगती गरे ता पनि केवल नेपाल
उनिहरुको सुरक्षा-स्थल
हो, मातृभुमी हो, देश हो र सबैले नेपाल प्रबेश गरेपछी
मात्रै यस्ता समस्याहरुको समाधान हुन्छ भन्ने चेतना लेखक लिलबहादुर छेत्री र
ईन्द्रबहादुर राईले उनिहरु स्वयम पात्र भएर अन्य मूल पात्रहरुसङ्ग सम्बाद गरी हामी पाठक बिच अर्जी गरेका छन् ।
यस उपन्यासमा दुख-कष्टहरु सङ्गै
निस्वार्थ प्रेम र त्यागको अनुपम नमुना पनि छ । जयमाया, बर्था र जयबहादुर बिच त्रीकोणात्मक
प्रेमको सन्जाल बनेको छ तर प्रेमिल तरङ्गहरु भने कती खेर त्रीकोणको कुन सतहमा कुन
दिशातिर बहन्छ भन्ने कुरा समय र परिस्थिती सङ्गै तल-माथी भएको देखिन्छ । यो
त्रीकोणमा बेला-बेला
धक्का लगाउँने कार्य अर्का पात्र चन्द्रप्रकाशले गरेका छन् तर उनको प्रेममा तेती
धेरै घनत्व देखिएको छैन । जयमायाले कलीलो उमेरमै बर्मा छोडे देखी लिएर
खुदुनाबारिको भुटानी शरणार्थी शिबिरसम्म नै उसको जिवनको उत्तरार्धका दिनहरुसम्म
एकदम निस्वार्थ भावले जयबहादुरलाई प्रेम गरेकी छ । जयबहादुर पनि बेला-बेला दोधारमा देखिएता पनि आफ्नो
सम्पुर्ण जिवनभरी जयमायालाई नै कुरेर उच्चकोटिको त्यागको नमुना बनेका छन् ।
सामाजिक रुपमा बर्थालाई नै श्रीमती स्विकारेर भुटानको साम्चिमा घरायासी जिवन
व्यतित गरेका छन् तर हृदयले, मनले जयमायालाई नै चाहेका छन भन्ने
कुरो चन्द्रप्रकाशको प्रबेश पछी स्पष्ट हुन्छ । अहिलेको अत्याधुनिक समयमा हरेक घटनाहरु
एकदम द्रुत गतिमा घट्छन् । झन युवाहरुमा यौवन सम्बन्धी मामिलामा सेकेण्ड भरमा शारिरिक सम्बन्धमा पुग्छन
तर यो शरणार्थी भित्र कस्ता कस्ता अनकण्टार अवस्थामा पनि उनिहरु शारिरिक रुपमा
नजिकिएको देखिएको छैन ।
योवन मानिसको जिवनको एक सबल र अपरिहार्य पाटो हो भन्ने जान्दा-जान्दै
पनि यस विषयलाई यहाँ उठान गर्न जरुरत लाग्छ मलाई । उनिहरुले आफ्नो शारिरिक
तृष्णालाई संयमले जिते कि ? आखिर
पात्रहरु न हुन्, लेखकलाई
पत्तै नदिई शारिरिक तृष्णाका तृप्तीहरु लिए कि भन्ने कुरामा कुनै अड्कलबाजी गर्न
त्यती उपयुक्त नहोला । तर चन्द्रप्रकाश भने यौवन मामिलामा एकदम कम्जोर थिए भन्ने
कुरा स्पष्ट उल्लेख छ ।
आयामेली साहित्य लेखनका कान्छा
प्रबर्तकहरु ईन्द्रबहादुर राई, ईश्वरबल्लभ बराल र बैरागी काँईला
द्वारा प्रतिपादित तेस्रो आयमबाट निखारिएर निस्केको अर्को बिधा हो 'लीला-लेखन'
।
यस लीला-लेखनका प्रबर्तक ईन्द्रबहादुर राई हुन् । मलाई याद छ । सन् २००१ तिर हुनुपर्छ । म भद्रपुरको मेची बहुमुखी क्याम्पसमा बिज्ञान
विषय लिएर बि०एस्०सि० गर्दै थिँए । त्यसताका श्री रत्नमणी नेपाल केमेस्ट्रीको
ल्याब असिस्ट्यान्ट हुनुहुन्थ्यो । वहाँले एकदिन भाईहरुसङ्ग कुरा गर्नु छ भनी
चौरिमा हामी दुई-चार जनालाई जम्मा गरी यही लीला-लेखन बारे केहि ज्ञान दिनु भएको
थियो । पछी धराबासिजी द्वारा लेखिएको पुस्तक 'लील-लेखन'
पड्ने
मौका मिलेको थियो ।
यस ब्रम्हाण्डमा जती पनि घटनाहरु घट्छन् सबै पुर्व निर्धारित हुन् । दोहोरिएर घट्छन् । हामिले
कुनै कुरो पुर्ण रुपमा जान्दैनौं । सबै लीला हो, भ्रम हो । हामी
सबै कसै द्वारा सन्चालित छौं भन्ने कुरामा यस शरणार्थीका पात्रहरु आफै सचेत छन् ।
उनिहरु कसै द्वारा लेखिईरहेका छन् भन्ने कुरामा ज्ञात छन् । यो नेपाली साहित्य लेखनको पछिल्ला दिनहरुमा कृष्ण
धराबासी नै यो लीला-लेखनका मुख्य योद्धा हुन् । यही लीला-लेखनका दर्शनले थिचिएर यस
उपन्यासका कती पात्रहरु ग्रस्त छन् । प्राय अनिस्चित्ता बोल्छन् उनिहरु । दोधारहरु बोल्छन् । सायद यही लीला-लेखनको भारले
थिचिएर होला जयबहादुरले विवाह गर्न नसकेका । एक ठाँऊमा जयमाया भन्छिन्,
" उनका कुरा मलाई दिग्दार लाग्दा खालका
हुन्थे । तर किनकिन म जयलाई कुनै ज्ञानी जस्तो देख्थें । उनका बोलिमा
कुनै गहिरो अर्थ र ध्वनी भए जस्तो लाग्थ्यो ।"
यसरि नै धर्मे भुजेल र गुमाने पनि लेखक लिलबहादुर
छेत्रीसङ्ग असहमत भएर प्रतिबाद गर्न पुग्छन् ।
मालतिलाई अनुचित अन्त्य गरेको आरोप लगाउँछन् । धर्मे भुजेललाई लिलबहादुर छेत्रीले
बीस बर्ष अघिनै नेपाल जानु भनि लेखेका तर अहिले सम्म यतै भारतमै अल्मल्लिरहेको
गुनासो गर्छन् छेत्री सर । उता न्यासुर, उनि र ईन्द्रबहादुर राई दुवै जना धराबासी द्वारा लेखिईरहेको कुरो बताउँछन् । । यही ढङ्गले शरणार्थीको अन्तिम भाग तिर पेलेको छ ।
प्राय जसो पात्रहरु लीला-लेखनको दर्शनलाई प्रस्तुत गर्छन् र यसैले उपन्यासलाई रोचक
, जिवन्त र विशाल बनाएको
छ । एउटा अद्वितिय कृती र प्रयोग जन्मेको छ । यस लीला-लेखन विषयलाई अझ तिखार्दै धराबासिजी
नयाँ कृती 'लीला-बोध' लिएर बजारमा आईसक्नु भएको छ । लीला-लेखनका
बिधि, नियमहरु र अन्य
ज्ञानले भरिपुर्ण 'लीला-बोध' पढिसकेपछी साएद यहाँ मैले लेखेका कती
कुराहरु गलत साबित हुनसक्छन्, ति
सबै मेरा अल्प-ज्ञानका कारण हुनेछन् । अहिले नै क्षमा प्रार्थी छु ।
यस्तै नयाँ नयाँ ‘वादहरु’ वा विधाहरु/प्रयोगहरु
दिनानुदिन लेखकहरुले पस्की रहेका छन् । ति मध्य केहि मैले सुनेकाहरु हुन्:-
१) डेन्जोम साम्पाङ राईद्वारा
प्रतिपादित 'स्विकारोक्ति'
२) देश सुब्बा द्वारा प्रतिपादित 'भयवाद'
३) (बैरागी काँईला/ राजा
पुनियानी) ?? द्वारा प्रतिपादित (नेपाली साहित्यमा) 'हस्तक्षेप
लेखन'
यी विषयहरुमा मेरो कुनै विषयगत ज्ञान र
अध्यान नभएको हुँदा यस बारे म केहि बकबास लेख्न सक्दिन ।
अन्तमा यो उपन्यास 'शरणार्थी'
म शरणार्थीको
कथा होईन भन्दा-भन्दै
पनि, जयमाया र उनका पिता शिवजित राईले बर्मा छोड्ने बेलामा भएको सम्बादले,
ति
घटनाक्रमले र उनिहरुले रगत र पसिनाले सिन्चिएको ठाँऊको वर्णन गर्दा म मेरै दैफाममा
पुगेको छु । यदी मेरा बुवाले यो शरणार्थी पढ्नु हो भने उनकै चिराङ्ग पुग्ने थिए
होला । पोका-पन्तरा
कस्दा मेरी आमाले आदिसरो सामानहरु फालेको याद आयो । रामप्रसाद खनालको परिवार काँकढभिट्टाको
बजारमा बिस्कुन झै फिँजिईदा मेरै परिवार काँकढभिट्टाको सडक किनारमा बसी सुख्खा
चिउरा हसुरेको याद आयो । यो पुस्तक पढिन्जेल सन् १९९० देखी सन् १९९२ सम्मको ;
दैफाम
भुटान देखी माईधार हुँदै बेल्डाँगीसम्मको याद आयो । यो मेरै उपन्यास, मेरै
कथा रहेछ भनी स्विकार गरें ।
पढ्ने क्रममा म स्वयम धने, धर्मे,
न्यासुर,
जयमाया,
लिलबहादुर
छेत्रीहरु सङ्गै सक्षात्कार भएर पात्रको भूमिका
निर्वाह गरेझैं अनुभुती भयो । म आफै उपन्यास भित्र कतै बिलाए झै भयो ।
No comments:
Post a Comment